تالاب انزلی از جهت موقعیت جغرافیایی در ۴۰ کیلومتری شهر رشت و جنوب غربی شهر بندرانزلی و دریای کاسپین قرار دارد. این تالاب از غرب به آبکنار، از شرق به پیربازار ، از شمال به بندرانزلی و از جنوب به صومعه سرا محدود می شود.
دسترسی به تالاب انزلی از طریق شهرهای اطراف به خصوص بندانزلی بسیار راحت است و لازم نیست مسافت زیادی را طی کنید.
برای رفتن به تالاب انزلی می توانید از دو جاده رشت – انزلی و رضوانشهر – انزلی به بندرانزلی بروید و از آنجا به تالاب انزلی بروید.
به نظر می رسد نام انزلی برگرفته از کلمه همزلی است که در زبان گیلکی این اسم به معنای نزدیکی آب و خشکی به کار می رود. از طرفی در زبان یونانی کلماتی همچون انزلیوس و انزلیا به معنای مرداب هستند که با توجه به قدمت ۱۵۰۰۰ ساله این مرداب ممکن است از نام انزلی از زبان یونانی گرفته شده باشد.
معروف بودن بندرانزلی به نام دروازه اروپا از قدیم و همچنین حکمرانی سلوکیان در دوره ای از تاریخ می تواند این نظریه اثبات کند.
تالاب انزلی به باور کارشناسان محیط زیست یکی از بزرگترین و جالب ترین تالاب های دنیا از نظر تنوع زیستی است و در ساحل جنوب غربی خزر و در غرب دلتای سفید رود، در جنوب شهر انزلی واقع است. وسعت این تالاب در فصول مختلف سال متفاوت است، در فصل های پرباران وسعت آن به ۱۲۰ کیلومتر مربع و در فصل های کم باران ۸۰ کیلومتر مربع است.
حدود ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی پس از آبیاری مزارع به این تالاب می ریزند و آب آن را تامین می کنند. در واقع تالاب انزلی مانند یک تصفیه کننده برای رودهایی که به دریای خزر می ریزند عمل می کند.
از دیگر ویژگی های قابل توجه تالاب انزلی تنوع زیستی موجود در این تالاب است که به خودی خود تاثیر چشم گیری در اهمیت این تالاب دارد.
در زمستان میزبان انواع پرنده های دریایی به ویژه قوهای سفید، غاز، اردک، مرغابی، چنگر و دیگر پرندگان مهاجر است.
هر ساله ۱۰-۱۲ میلیون پرنده از صد گونه متفاوت به این منطقه مهاجرت می کنند و زمستان را در حواشی این تالاب می گذراندند. همین امر فرصت مناسبی برای برگزاری تورهای پرنده نگری را فراهم می آورد. در بین این آن ها پرندگانی وجود دارند که در حال انقراض هستند و نیاز به توجه و اهمیت بیشتری دارند.
از سوی دیگر این تالاب محل تخم گذاری و تکثیر ۵۰ گونه آبزی است که برخی از آن ها شامل ماهی خاویاری و استخوانی است. برخی از ماهی های این تالاب همیشگی هستند و برخی دیگر فقط در زمان تخم ریزی به این تالاب می آیند.
از جمله این آبزیان می توان به اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ،سبله(گربه ماهی)، شاه کولی،سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس(زرد پر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، علفخوار(آمور وحشی)، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک،سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مار ماهی، آمور سفید،سس ماهی اشاره کرد.
پستانداران تالاب انزلی از حساس ترین گونه های این منطقه است. چرا که پستانداران این منطقه به دو دلیل عمده :۱-کاهش حاشیه امن برای زندگی در اطراف تالاب ۲-شکار بیش از حد در حال کاهش است. از جمله این پستانداران می توان به شنگ، گراز، تشی(خارپشت)، راسو(گینجامانی)، فک خزری، شغال، سمور آبی، گربه جنگلی اشاره کرد.
به گیاهانی اطلاق می شود که به طور معمول ریشه و ساقه های آن در آب است و برگها و گل های آن به صورت کامل یا بخشی از آن در بیرون از آن قرار دارد. یکی از معروف ترین نمونه های این گیاه ، لاله مردابی است که شهرت جهانی دارد. لاله مردابی معمولاً با نیلوفر آبی اشتباه گرفته می شود. اما این گیاه قلبی شکل است.
این گیاه پیش از گل دادن پسته دریایی و در زبان محلی به ثعله باقلی شهرت دارد. این گیاه کلاهک سبز رنگ و دانه های کوچک به رنگ سبز دارد و خواص درمانی و دارویی زیادی دارد که بر اهمیت آن می افزاید.
همانطور که از نام آن پیداست این گیاهان روی آب شناور می مانند و بخش های اصلی گیاه مانند برگ و گل روی آب شناور است. یکی از مهم ترین انواع این گیاه نیلوفر آبی تالاب انزلی است که در حال حاضر نیز در خطر نابودی است.
نیلوفر آبی تالاب انزلی تنها به خاطر زیبایی اش معروف نیست ، این گل که به لوتوس معروف است در ادیان و فرهنگ های مختلف به ویژه فرهنگ شرقی جایگاه خاصی داشته است که می توان ردپای آن را در این فرهنگ ها جست . این گل چون از میان گل و لای سربرمی آورد و گلی زیبا دارد، نماد پاکی و قداست است.
به راحتی می توانید نماد نیلوفر آبی یا لوتوس را در نقش برجسته های تخت جمشید و اشیا و آثار به جا مانده از دوران هخامنشی مشاهده کنید.
تالاب انزلی از اولین تالاب هایی است که در کنوانسیون بین المللی رامسر در سال ۱۳۵۴ به همراه منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی به عنوان تالاب بین المللی ثبت شد.
اهمیت این تالاب بیش از همه به دلایل زیست محیطی و اکوسیستمی کم نظیری است که در آن وجود دارد. بیش از صد گونه پرنده و ۵۰ گونه آبزی و گونه های متعدد گیاهی آن را تبدیل به یکی از مناطقی تبدیل کرده است که از لحاظ تنوع زیستی در دنیا منحصر به فرد است.
اهمیت این تالاب تنها به مسائل زیست محیطی ختم نمی شود بلکه از لحاظ اقتصادی نیز بسیار حائز اهمیت است. وجود مواد و رسوباتی که برای کودهای شیمیایی و مواد اولیه ساختمانی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین فلز تیتانیوم که فلزی کمیاب است و استفاده های بسیاری در صنایع مختلف دارد از جمله مزیت های تالاب انزلی است.
تالاب انزلی تا سال ۱۳۵۷ نزدیک به ۷-۸ متر عمق داشت اما در سال ۹۰ این عمق به یک متر و کمتر از آن رسید و این تالاب در شرف نابودی قرار گرفت . علل زیادی در تخریب و نابودی تالاب انزلی نقش داشتند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بهترین زمان سفر به تالاب انزلی بهار و اوایل تابستان است که نیلوفرهای آبی و لاله های مردابی روئیده اند. معمولاً تابستان و زمستان زمان های مناسبی برای سفر به این تالاب نیستند. پائیز آب و هوا معتدل است ولی نمی توانید گل های مردابی را ببینید.
برای اقامت می توانید در شهر ها و روستاهای اطراف در هتل ها و مهمانسراها اقامت کنید. اگر خوش ذوق تر هستید و دوست دارید که با مردم محلی و فرهنگ و آداب و رسوم شان آشنا شوید می توانید از خانه های محلی و اقامتگاه های بومگردی استفاده کنید.
