هنگامی که صحبت از محصولات کشاورزی و سوغات استان گیلان به میان می آید، ذهن ما کمتر به سمت فندق می رود اما فندق، این خوراکی خوشمزه و مفید از اصلی ترین میوه ها و محصولات باغات گیلان است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شویم.
هنگامی که صحبت از محصولات کشاورزی و سوغات استان گیلان به میان می آید، ذهن ما کمتر به سمت فندق می رود اما فندق، این خوراکی خوشمزه و مفید از اصلی ترین میوه ها و محصولات باغات گیلان است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شویم.
تنوع گونه‌ها بسیاری از انواع فندق شامل: بارسلونا، باتلر، کاسینا، کلارک، کاسفورد، داویانا، دل لانگه، انگلیس، انیس، فیلبرت، هال جیانت، جمتگارد، کنت کوب، لوییس، توکولی، توندا، توندای جیفونی، توندارومانا و والنیس پراید و ویلامت می‌شوند.
برخی از این گونه‌ها به دلیل کیفیت‌های خاصی کشت می‌شوند. این کیفیتها شامل بزرگی فندق، دیر رس یا زودرس بودن گونه یا به منظور گرده افشانی است.
كشت درخت فندق در ایران از زمان های بسیار قدیم متداول بوده همان طور که در ابتدا اشاره کردیم فندق از اصلی ترین میوه ها و محصولات باغات گیلان است و ۸۵ درصد تولید و عرضه ی سالانه ی فندق ایران را تأمین می کند. وسعت باغ های زیر کشت فندق در گیلان ۱۷ هزار هکتار است و از این نظر مقام چهارم را در دنیا دارد. برداشت فندق استان گیلان معمولا از ابتدای شهریور ماه آغاز می گردد و در آخر شهریور به پایان می رسد. البته کشت فندق در دیگر استان های کشورمان مانند مازندران و قزوین نیز رونق دارد و باغات الموت استان قزوین در کنار شهرستان های رودسر، تالش و آستارا، از مشهورترین مکان های کشت و برداشت این آجیل سنتی ایرانی هستند.
فندق علاوه بر مصارف داخلی، به کشورهای اروپایی و آسیایی نیز صادر می شود و در چرخه ی اقتصاد ایران و استان گیلان سهم دارد. در دنیا کشور ترکیه با بیش از ۷۲ درصد تولید فندق، مقام نخست را از این نظر به خود اختصاص داده و ایتالیا و آمریکا در رده های بعدی قرار دارند.
فندق از آن دسته محصولاتی است که توانایی این را دارد تا در صنایع و ترکیبات مختلف غذایی و دارویی مورد استفاده قرار گیرد و بر قدرت اقتصادی کشور اضافه کند. نبود صنایع تبدیلی کافی و مناسب مانند آنچه در کشور ترکیه و صنعت شکلات سازی آن اتفاق می افتد باعث شده تا فندق، این محصول ارزشمند به صورت خام و ارزان فروخته شده و بعد از استفاده آن در کالایی دیگر، به شکلی گران تر وارد کشور شود.
برداشت فندق نیز به مانند دیگر برداشت های محصولات کشاورزی در ایران همراه با جشنی در پایان کار همراه بوده و مردم در انتهای کوشش و فعالیت خود، به شکرانه ی روزی و برکتی که بعد از یک سال زحمت نصیب آنان می شد، جشن برداشت فندق را برگزار می کردند. متاسفانه این جشن امروزه به صورت کمرنگ و تنها در نقاط معدودی گرامی داشته می شود و رونق گذشته را ندارد.
جشن برداشت فندق که اغلب در روستاهای رودبار و رودسر و به وقت برداشت آن صورت می گرفته، از آیین های قدیمی مردم گیلان به شمار می آید. برای برگزاری این جشن، مردم روستاها به سوی باغات خود حرکت می کنند. در ابتدا شخصی به صورت بداهه شعری شاد و زیبا از ترانه های محلی گیلانی زمزمه می کند و اطرافیان اندک اندک با او همراه شده و با نشاط خاصی کار فندق چینی را آغاز می نمایند.
دختران تازه نامزد کرده و نوعروس، هسته ی فندق ها را جمع آوری کرده و قبل از اینکه میوه خشک شود با آن برای همسران خود گردنبندی درست می کنند. این گردنبند که “گلوانه” نام دارد را در زمستان به عزیز خود به عنوان هدیه پیشکش می دهند.
اکثر باغداران تجاری منتظر می‌شوند تا دانه‌ها خودشان بیفتد ؛ به جای اینکه از تجهیزات استفاده کنند یا درخت را تکان دهند
فندق‌ها ممکن است تا ۳ بار در طول فصل برداشت جمع‌آوری شوند و این بستگی به کمیت فندق‌ها و افتادن آن‌ها نسبت به اقلیم دارد. برداشت‌کننده یک ماشین با دورپائین است که توسط یک تراکتور کشیده می‌شود که مواد را از زمین برمی‌دارد و فندق‌ها را از برگ‌ها و شاخه‌ها جدا می‌کند.
۲ استراتژی گوناگون برای زمان جمع‌آوری فندق‌های افتاده استفاده می‌شود. اول اینکه زود برداشت شود و وقتی حدود نیمی از فندق‌ها افتاده‌است برداشت‌کننده می‌تواند سریعتر و با شانس کمتر شکسته شدن، فندق‌های روی زمین را جمع کند.
انتخاب دوم این است که منتظر شویم تا تمام فندق‌ها پیش از درو کردن روی زمین بیفتد. اگرچه اولین گزینه به نظر بهتر از دومین گزینه است ولی دومی دو یا سه مرحله بیشتر زمان نیاز دارد؛ که البته آب و هوا نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بارش باران درو را به تأخیر می‌اندازد و یک کشاورز باید منتظر شود تا تمام فندق‌ها بعد از یک فصل بارانی بیفتد که این موضوع کار درو کردن را سخت‌تر می‌کند.
از فندق در صنعت شیرینی‌سازی برای ساخت پرالین مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین با ترکیب آن با شکلات می‌توان شکلات ترافل و همچنین محصولاتی همچون نوتلا و فرانجلیکو تولید نمود. روغن فندق نیز که از فندق بدست می‌آید، بسیار خوش‌طعم است و در پخت‌وپز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فندق از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است . برگ، شکوفه، گل و پوست آن (مخصوصا پوست ریشه آن) قابض است.
فندق اگر به مقدار کم خورده شود به هیچوجه مضر نیست ولی افراط در خوردن آن ایجاد نفخ و گاز شکم کرده و حالت تهوع تولید می‌کند. برای جلوگیری از این حالات، آنهائی که سرد مزاج هستند باید فندق را با آب و عسل خورده و گرم مزاجان با سکنجبین بخورند.
