برای بررسی تاریخ چای ابتدا باید اشاره کنیم به زادگاه چای که در ابتدا چین بوده و این نوشیدنی مورد علاقه قبایل چینی بوده است؛ جهانگردان و تجار در سفر به مشرق زمین آن را شناختند و با خود به ارمغان آوردند. ظرف مدت کوتاهی اهمیت این نوشیدنی در دربار پادشاهان اروپا به حدی رسید که به عنوان مثال ملکه ویکتوریا دستور داد در پذیرایی های رسمی از مقامات دیگر کشورها از چای استفاده شود. در آن زمان ارزش چای هم سنگ نقره بود.
به موازات ورود به اروپا، چای به روسیه هم می رسد و چندی بعد، از قاره آمریکا هم سر در می آورد این اتفاق تحولی بزرگ در تاریخ چای محسوب می شود. چایی که در چین کشت میشد، در شمال چین “تی” نام داشت و در جنوب چین “چای”. غربی ها برای این محصول، لفظ شمالی چین را گرفته اند و شرقی ها لفظ جنوبی را. اکنون چای به دومین نوشیدنی جهان پس از آب تبدیل شده است و کشتگاه آن، چین و هند و برخی از کشورهای آسیای شرقی است. چای، هم زمان با تسلط انگلیسی ها به هند رفت و از هند به ایران آمد.
با اینکه قهوه نوشیدنی غالب ایرانیان بوده است ولی به دلیل دوری از مراکز تولید و شرایط نامساعد حمل و نقل و تجارت آن از یک طرف و نزدیکی تجارت ایران با چین و راههای ارتباطی مطمئن مثل جاده ابریشم از طرف دیگر باعث جایگزینی چای به جای قهوه گردید این اتفاق باعث ورود ایران به عنوان عنصری مهم در تاریخ چای می باشد.
چای پیش از این که در ایران کشت شود، به واسطه بازرگانان و تجار، به ایران آمده و به خوبی رواج یافته بود. دوران ناصرالدین شاه قاجار که فرا رسید، شاه به چند نفر از درس خوانده ها و سیاستمداران اجازه داد که چای را برای کشت به ایران بیاورند.
اولین تجربه ها به شکست انجامید تا سال ۱۲۷۶ شمسی که محمد میرزای کاشف السلطنه، هزار نهال چای را به ایران آورد و با وجود مشکلات فراوان در لاهیجان کاشت. محمد میرزا، بعدها که در کاشت چای موفق شد، لقب کاشف السلطنه را گرفت و معروف شد به محمدمیرزا کاشف السلطنه چایکار . کاشف السلطنته مهم ترین فرد در تاریخ چای ایران می باشد. در میان مردم این افسانه رایج است که کاشف السلطنه چند تخم چای را در عصای خود مخفی کرد و به ایران آورد که از صحت آن کسی باخبر نیست اما آنچه که طبق استناد مستند وجود دارد حاکی از آن است که کاشف السلطنه در هندوستان با وجود اینکه دولت هند از یادگیری فنون چایکاری برای اتباع خارجی شدیداٌ ممانعت بعمل می آورد، توانست فنون کشت و تولید چای را بیاموزد و با مطالعه و بررسی شرایط آب و هوایی ایران و مشابهت آب و هوای شمال کشور با کشور هندوستان طی فداکاری و زحمات فراوان، تعداد زیادی بذر و سه هزار اصله نهال را با شرایط حمل ونقل آن زمان که گاری و درشکه بوده، به ایران انتقال داد و اقدام به احداث باغ چای در لاهیجان و کلارآباد نمود (سال ۱۲۷۹ هـ ش) این عمل او مورد مخالفت عده زیادی که از جانب بر خی افراد تحریک می شدند قرار گرفت و حتی در بعضی از موارد منجر به کندن نهال ها و ویران کردن باغات شد.
ضمناً چون بهره برداری از باغات چای پس از پنج سال از غرس نهال دو ساله آغاز می شود و کشاورزان در آن زمان نیز آشنایی کافی در امور کاشت، داشت و برداشت نداشتند بنابراین علاقه و تمایل به کشت چای نشان نمی دادند اما کاشف السلطنه با تحمل سختی های زیاد و مواجه با موانع مادی و مشکلات اجتماعی شرایط گسترش احداث باغهای چای را فراهم کرد.کاشف السلطنه متولد تربت حیدریه بود و در دارالفنون درس خواند و برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربن فرانسه رفت. به ایران که برگشت، ژنرال کنسول ایران در هند شد و در همانجا فکر کاشت چای در ایران، در ذهنش جوانه زد. کاشف السلطنه، اکنون پدر چای ایران نام گرفته و مقبره ای دارد در شهر لاهیجان که بر بالای یکی از تپه های مزارع چای این شهر، جای گرفته است.
اهمیت تولید چای در ایران جدا از پیشینه ارزشمند و تاریخ چای که از نوشیدنی هایی با هویت متفاوت می باشد از این جهت است که : چای یک کالای استراتژیک و از اقلام مصرفی تمام اقشار جامعه است. چای پرمصرف ترین نوشیدنی پس از آب در جهان و یکی از با اهمیت ترین محصولات نقدینه آفرین در بخش کشاورزی است. چای همواره در سبد پذیرایی خانوارهای ایرانی دارای جایگاه ویژه ای بوده است و در حقیقت ساده ترین وسیله پذیرایی و در عین حال در کنار نان و پنیر یک وعده غذایی اصلی گروه های کم درآمد جامعه محسوب می شود همچین مزیت های تولید چای در ایران از جمله
ایران شاید تنها و یا اولین کشوری است که از سموم دفع آفات استفاده نمی کند و نیاز به سم پاشی ندارد زیرا برای تولید چای در کشورهای مختلف مانند هند، سریلانکا، بنگلادش و کنیا که ۱۱ ماه و چین ۶ ماه برداشت می کنند به لحاظ شرایط اقلیمی و محیطی مجبورند بعد از هر برداشتی برای مبارزه با آفات سم پاشی کنند. در ایران با توجه به فصل ۶ ماهه برداشت ، در شش ماه دیگر سال گیاهان بخواب می روند که نیازی به سم پاشی نیست و این مهمترین ویژگی چای ایران است که در بازارهای جهانی به آن اعتبار بخشیده است.
در حال حاضر مهم ترین مناطق کشت چای در ایران سه شهر رودسر، املش و لاهیجان است
