اگر به شمال کشور و استان گیلان سفر کردید به هیچ وجه نباید بازدید از قلعه رودخان را از دست دهید. بنایی تاریخی و استوار در دل جنگل می تواند خاطره ای منحصر به فرد را به جا بگدارد. علاوه بر زیبایی معماری که این قلعه را در برگرفته است تاریخچه پر فراز و نشیب این قلعه توجه شما را جلب خواهد کرد. این قلعه که در ارتفاع ۶۵۰-۷۱۵ متری از سطح دریا قرار گرفته است در طی سالیان دراز حکمرانان و مبارزان بسیاری بوده است.
تاریخچه قلعه رودخان و زیبایی طبیعت مسیر می تواند دلیل قانع کننده ای برای شروع یک پیاده روی نیمه سنگین باشد که شما را به دل تاریخ رهسپار می کند.
قلعه رودخان متعلق به دوره ساسانیان است که بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن در روستای رودخان بنا شده و ۶/۲هکتار مساحت و ۶۵ برج و بارو و دیواری به طول ۱۵۰۰ متر دارد. این قلعه در دوران سلجوقی بازسازی شده است.این قلعه سال ها به عنوان مرکز حکومتی فرمانروایان گیلانی بوده است. به خصوص در دوران اسماعیلیان به عنوان مرکز دفاعی استفاده می شد.
قلعه رودخان نیز به دلیل استفاده از استراتژی های دفاعی در معماری منحصر به فردش باعث شگفتی همگان شده است. دکتر منوچهر ستوده در این باره می گوید :
من تاکنون دژی به عظمت و استحکام قلعه رودخان ندیده ام. تنها دژی که می تواند برابر همان قلعه باشد، قلعه اصطخر فارس است. دژهای خراسان و الموت رودبار و طارم زنجان در مقابل این دژ، بسیار کوچک و ناچیزند و شاید مساحت ۱۰ یا ۱۲ دژ، مساوی اراضی قلعه رودخان باشد.
قلعه رودخان در ابتدا به دلیل قرار گیری در کنار رودخانه با نام باستانی قلعه رودگان شناخته می شد که بعدها به نام قلعه رودخان تغییر نام داد که به معنی قلعه کنار رودخانه است.در زبان محلی به آن قلعه رخون نیز می گویند. اما این نام ها تنها نام های قلعه رودخان نیستند. نام های دیگری از قدیم بر این قلعه گذارده شده است که از جمله آن ها می توان به قلعه حسامی ، قلعه سگسال و هزار پله اشاره کرد.
نام حسامی برگرفته از نام حسام الدین دباج اسحقی است که این بنا را بازسازی کرده . هزار پله نیز به دلیل تعداد زیاد پلکانی است که به این قلعه ختم می شود. یافته های باستان شناسی که باعث پیدا شدن ۹۳۵ پله به سمت این قلعه شد این گفته را تایید می کند. درباره سگسال نیز نظریه ها بیانگر آن است که این نام برگرفته از سالی است که در آن این قلعه ساخته شده است.
آگاه شدن از تاریخچه قلعه رودخان آنچنان کار مشکلی نیست ، بر سر در ورودی آن کتیبه ای وجود دارد که زمان مرمت آن را سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ می داند و از این جهت مشخص است که تجدید بنای این قلعه در زمان سلجوقیان اتفاق افتاده است.
این قلعه در طول تاریخ مرکز فرماندهی حکام و گروه های مبارز بسیاری بوده است از جمله آن ها می توان به سلاطین اسحقوند و حسام الدین دباج فومنی اشاره کرد که اقدام به مخالفت با صفویان کرد که البته در این زمینه موفق نبود و پس از مدتی به روسیه فرار کرد اما دستگیر شد و به قتل رسید.
پس از حسام الدین نیز هدایت خان حاکم فومن به مخالفت از کریم خان زند از این قلعه استفاده نظامی می کند. در دوره های بعدی اسماعیلیان نیز در این قلعه سعی کردند به اهداف خود برسند.
قلعه رودخان، بزرگترین قلعه آجری ایران است.
قلعه رودخان در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن قرار گرفته است. برای رفتن به این قلعه باید از روستاهای گشت، کردمحله، سیاه کش، شمس تالان، گوران پس، هولس کام، سیدآباد و قلعه رودخان گذشت که سپس به روستای حیدرآلات می رسیم که از این روستا تا محل قلعه رودخان حدود ۵ کیلومتر فاصله است.
این مسیر تا قلعه را باید با پای پیاده طی کرد. زمان لازم برای طی کردن این مسیر با پای پیاده حدود یک ساعت و نیم است که مقداری از آن را از طریق پله‌های احداثی باید طی کرد.
تعداد پله های قلعه رودخان چیزی حدود ۹۳۵ پله است که از همین رو به آن قلعه هزار پله نیز می گویند. تصور نکنید که این تعداد باعث خستگی می شود چراکه زیبایی های مسیر شما را به وجد خواهد آورد و طبیعت سرسبز مانع خستگی خواهد شد . از طرفی در طول مسیر مردم محلی محصولات شان را به شما می فروشند.
قلعه رودخان شامل چند بخش اصلی است :
پایداری و استقامت قلعه رودخان همواره برای همگان موجب شگفتی بوده است و دلیل اصلی آن بهره گیری از مصالح مقاوم و سبک های معماری مناسب است . همین امر در کنار ایجاد طاق های جناغی و استفاده از طرح های آجر چینی و سنگ چینی معماری این بنا را منحصر به فرد کرده است.
برخی از مردم محلی اعتقاد دارند که این قلعه توسط جن ها ساخته شده است و دلیل آن را پایداری بیش از حد این دژ در گذر زمان می دانند. چرا که امکان ندارد یک قلعه در طی زمان طولانی در نهایت استواری به پایداری خود ادامه دهد.
در این بین ویژگی های تدافعی قلعه که در آن به کار گرفته شده است بسیار حائز اهمیت است.
مانند دیگر قلعه های نظامی ( قلعه حسن صباح در الموت ، قلعه بابک در کلیبر و قلعه یزدگرد ) این قلعه دارای دو برج اصلی و تعداد زیادی برج های کوچک است که در فواصل نامنطم در بین دیوار ۱۵۰۰ متری قرار گرفته اند.
مساحت قلعه رودخان ۲۲۳۰۰ متر مربع و با محیط ۱۲۶۰ متر است که به صورت کاملاً نامنظم ساخته شده است. در قسمت های مختلف طول دیوار ها متفاوت است. قطر دیوارها نیز بین ۳ تا ۱۰ متر متغیر است که در قسمت های حساس تر به ۱۰ متر می رسد.
همچنین شیب تند منتهی به دیوارها نیز برای جلوگیری از پیش روی دشمن تعبیه شده است. روزنه های موجود در دیوار که به شکل شیب دار ایجاد شده است برای ریختن مواد مذاب استفاده می شود.
رطوبت بیش از حد هوا باعث رویش گیاه در لابه‌لای دیوارهای قلعه و پوسیدگی آنها شده، اما با این حال در مقایسه با قلعه‌های دیگر، رودخان سالمتر مانده است.
در ساخت قلعه رودخان سنگ های به کار رفته در ساخت این قلعه اولین چیزی است که خودنمایی می کند.وجود سنگ های تراش خورده در ساخت بنای اصلی و لاشه سنگ برای درب ورودی تایید کننده این موضوع است. استفاده از مصالح موجود در محل کمک بسیاری به ساخت راحت تر قلعه کرده است.
یکی دیگر از مصالح به کار رفته آجر است که در سقف و کف بنا به خوبی مشهود است . یافتن آثار کوره های آجرپزی در ۳۰۰ متری قلعه رودخان نشان می دهد که پخت آجر در همان نزدیکی صورت گرفته است.
ملات ساروج ، گچ و آهک بهترین و هوشمندانه ترین گزینه برای این بنا بوده است چرا که با توجه به رطوبت موجود در این مناطق از مقاومت بالایی برخوردار است.
