رودخانه‌های استان گیلان
میزان بارندگی در استان گیلان به حدی زیاد است که تعداد رودها، جویبارها و منابع طبیعی آب، در این استان جزو مناطق استثنایی در کشور و حتی در خاورمیانه است. بیش از ۴۰ رودخانه در استان گیلان جریان دارد. یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های استان گیلان ، سفیدرود است. سفید رود یکی از مهم ترین رودخانه‌های استان گیلان است.
منابع آب استان گیلان را می‌توان به پنج حوزه تقسیم کرد. منابع آب غرب گیلان از آستارا تا چاف رود، منابع آب حوزه فومنات یا تالاب انزلی، منابع آب سفیدرود یا مرکزی، منابع آب شرق گیلان از لنگرود تا صفارود و منابع آب‌های ساکن.
در زیر با مهم‌ترین روخانه‌های استان گیلان آشنا می‌شویم.
رود آستارا (آستاراچای):
آستارا چای رود مرزی کوچکی است که مرز بین ایران و آذربایجان را مشخص می کند و همچنین دو شهر آستارای ایران و آذربایجان را از یکدیگر جدا می کند. این رود در بخش ایران شامل سه شاخه فرعی است که دو شاخه آن از ارتفاعات حیران و یک شاخه دیگر آن از ارتفاعات جنگلی بهارستان و قله شیدان سرچشمه می گیرد. این رودخانه مملو از انواع ماهی ها از جمله ماهی سفید، سیاکولی، ماهی آزاد، سس ماهی، انواع ماهیان فلسدار است.
از آب این رودخانه برای آبیاری مزارع کشاورزی استفاده می شود.
رودخانه سفیدرود:
سفیدرود مهم‌ترین رودخانه‌های استان گیلان و دومین رود بلند ایران است که طول آن به ۷۶۵ کیلومتر می رسد. این رود از ترکیب دو رود شاهرود و قزل اوزن در شهر منجیل شکل می‌گیرد و تا ورود به دریای خزر، عرض استان گیلان را می‌پیماید.
این رود از کوه‌های چهل چشمه در کردستان سرچشمه می‌گیرد و وارد منطقه گروس می‌شود و در این محل شعبه دیگری به همین نام که از کوه‌های پنجه علی در شمال غربی همدان جاری است، به آن می پیوندد. در میانه رودهای دیگری به نام قرانقوش چای و میانه چای و هشترودچای و آب های کوه سهند و همچنین بزقوش به آن می پیوندند و بعد به سمت جنوب شرقی تغییر جهت می دهند.
سپس زنجان رود که از چمن سلطانیه سرچشمه می گیرد و شعبات کوچک دیگر جاری شده از کوه های طارم به آن پیوسته در محل پیوستن دو رود قزل اوزن و شاهرود در نزدیکی شهر منجیل، سد سفیدرود یا سد منجیل ساخته شده و برای تنظیم آب این دو رود برای کشاورزی در دشت گیلان و نیز تولید برق بکار می‌رود. این سد در هنگام ساخت و اوایل دوره بهره‌برداری به سد سفیدرود معروف بود و از سال ۱۳۵۷ تاکنون به سد منجیل معروف است.
این رود در کتب قدیم با نام‌های گوناگونی همچون سپیدرود، اسفیدرود، اسبیذروذ و سپیذروذ خوانده شده است و در روزگار هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان، به نام قوم ایرانی که در کنار این رود می‌زیستند، «آمارد» خوانده می‌شده است.
رودخانه پل رود:
این رود بزرگ‌ترین رود در شرق استان گیلان (بخش کلاچای شهرستان رودسر) است. یکی از شاخه‌های بزرگ این رود «چاک رود» است که در غرب تا ناحیه کلیشم و موسی کلایه، در مقابل رستم‌آباد در مسیر سفیدرود ادامه دارد.
رودخانه کرگان‌رود:
این رود دائمی بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه ناحیه غربی استان گیلان در شهرستان تالش است. این رودخانه دارای سه سرشاخه اصلی به نام‌های آق اولر، وزنه سر و رزه چای می‌باشد که شاخه‌های اصلی و میانی آن از ارتفاع ۳۰۰۰ متری کوه‌های تالش در امتداد البرز غربی سرچشمه می‌گیرند و در ارتفاع ۳۵۰ متری، به شاخه شمالی می‌پیوندند. قسمتی از این رود در کوهستان مسیر را طی می کند و ۶ کیلومتر مسیر دیگر در ناحیه جلگه ای ادامه می یابد.
طول شاخه اصلی رودخانه ۴۲/۵ کیلومتر است و دارای دِبی قابل ملاحظه‌ای می‌باشد و متوسط آب‌دهی سالانه آن حدود ۸ مترمکعب در ثانیه تعیین گردیده است. این رود در ماه‌های خرداد تا مهر با گرم شدن هوا تا حدودی کم‌آب می‌شود. این رود پس از عبور از میان شهر تالش در ۶ کیلومتری شرق این شهر و در روستای قروق به دریای خزر می‌ریزد. این رود زیستگاه ۱۲ نوع ماهی از جمله ماهی سفید و ماهی آزاد می‌باشد.
در زبان تالشی کرگان‌رود را «کرگری» نیز می‌گویند. پسوند «گری» یا «کری» به معنای آباد و آبادی است. برخی نام کرگری را با تفکیک کرگه+ری از یکدیگر، در ارتباط قرار داده‌اند. کرگه به معنای مرغ و پرنده است. احتمال می رود در قدیم اطراف این رودخانه بیشه زارهایی موجود بوده باشد که محل زیست پرندگان است ، کرگه ری به معنای مرغزار یا زیستگاه پرندگان به کار رفته باشد که پس از آباد شدن، همین نام را حفظ کرده است.
رودخانه گوهر رود:
گوهر رود از رودهای شهر رشت می‌باشد که از کوه‌های سراوان در ارتفاع ۷۰۰ متری سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به رودخانه زرجوب، با عبور از پیر بازار و خمام، به تالاب انزلی می‌ریزد.
رودخانه زرجوب:
این رود نیز همچون گوهر رود یکی از منابع اصلی تأمین آب تالاب انزلی است که از کوه‌های هزارمرز، نیزه سر، جوکلبندان و کچا در فاصله ۲۵ کیلومتری رشت سرچشمه می‌گیرد. این رود پس از پیوستن به گوهر رود، به تالاب انزلی می‌ریزد.
دو رودخانه زرجوب و گوهر رود از رودهای مهم و حیاتی شهر رشت هستند که باعث رونق این شهر شدند. این دو رودخانه از تامین کنندگان آب تالاب انزلی هستند که همین موضوع بر اهمیت آن ها می افزاید. در میان رودخانه‌های استان گیلان باید به این دو رود توجه ویژه ای از جهت مسائل زیست محیطی داشت.
رودخانه لنگرود رودخان:
این رود از ارتفاعات ۵۰۰ متری جنوب لاهیجان در حوالی منطقه آهندان، سرچشمه می‌گیرد. این رود با پیمودن یک پیچ بسیار بزرگ به نام زاکی بر رودخان، با پیچ و خم‌های دیگری جاده آستانه- لاهیجان را در غرب شهر طی می‌کند و در امتداد جنوب غربی- شمال شرقی جریان می‌یابد. لنگرود رودخان در شمال لنگرود، و در «رادار محله» وارد «شلمان رود» مى‌شود و سرانجام به دريا مى‌ريزد.
رودخانه شَلمان رود:
شلمان رود دارای دوشاخه مهم به نام‌های «تاق‌ور» از طرف غرب و «شلمان رود» از طرف شرق دارد. شلمان یکی از شهرهای بخش مرکزی شهرستان لنگرود می‌باشد. این رود از کوه‌های ناتشکوه سرچشمه می‌گیرد. این رود در محور جاده رودسر- لاهیجان نسبتاً پرآب است. در حدود ۳ کیلومتر پایین‌تر از شلمان، در یک خم بزرگ به طول ۲/۵ کیلومتر، رودی به نام «کیارود» به آن می‌پیوندد و سپس رودخانه با چند پیچ و خم بزرگ و کوچک، به دریای خزر سرازیر می‌شود.
در گذشته صید ماهی از این رودخانه یکی از راه های امرار معاش مردم محلی بوده است اما با کاهش ماهی های استخوانی و غضروفی در حال حاضر ماهیگیری فقط برای تفریح انجام می شود.
رودخانه حشمت رود:
این رودخانه با جهت غربی- شرقی از عناصر طبیعی شهر رودبنه محسوب می‌شود. این شهر در ۳ کیلومتری شمال شهر لاهیجان و ۶ کیلومتری شرق آستانه اشرفیه واقع شده است و از جمله آبادی‌های صاحب نام و قدیمی شرق استان گیلان می‌باشد.
بنا به اظهارات شهردار رودبنه، اجرای طرح گردشگری حاشیه رودخانه حشمت رود از سال ۱۳۸۹ آغاز شده است. اجرای این طرح گردشگری در زمینی به مساحت یک هکتار انجام می‌گیرد و شامل ایجاد فضاهای سبز، خانه‌های سنتی، اماکن اقامتی، تفریحی و خدماتی می‌باشد.
رودخانه پلنگ ور:
این رودخانه از رشته کوه‌های تالش در ضلع جنوبی دهستان آلیان سرچشمه می‌گیرد و پس از مشروب نمودن مزارع کشاورزی روستای سه سار، از ضلع شمالی روستا خارج می‌شود. روستای سه سار در شهر فومن در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان صومعه سرا واقع شده است.
رودخانه شفارود:
این رود دومین رودخانه پرآب منطقه تالش است و که با پیوستن رودهای متعدد و کوچک در مسیر آن به پرآبی اش کمک می کنند و با شیب تندی در ناحیه پونل از توابع شهرستان رضوانشهر، وارد جلگه می‌شود.
رودخانه ماسوله رودخان:
یکی دیگر از رودخانه‌های استان گیلان است که از ارتفاعات ماسوله سرچشمه می‌گیرد و در منطقه سرایان به «زیگل» و «لیکوند» تغییر نام می‌دهد. این رود در «چومثقال» وارد تالاب انزلی می‌شود.
رودخانه شاخزر:
این رود که با نام جمعه بازار نیز خوانده می‌شود، از ارتفاع ۳۰۰۰ متری مته خانی سرچشمه می‌گیرد. این رود پیش از رسیدن به مرداب انزلی شاخه بهمیر را دربر می‌گیرد و در محل ورود به مرداب انزلی با نام «سیادرویشیان» نامیده می‌شود.
رودخانه‌های له له رود، ذیلکی و سیاه رود نیز از دیگر رودخانه‌های استان گیلان می‌باشند.