لباس محلی گیلان یکی از زیباترین لباس های ایرانی است. بررسی لباس های محلی مناطق مختلف از آن رو اهمیت دارد که با بررسی درباره لباس ها می توان به فرهنگ، اقتصاد، سنت ها و از همه مهم تر پیشرفت های صنایع نساجی پی برد.
همواره در طول سالیان با دیدن لباس های محلی می توان به روحیات و خلقیات و سبک معیشت مردم مناطق مختلف پی برد.
طبق بررسی هایی انجام شده در آثار به دست آمده از تپه های مارلیک لباس محلی گیلان ۴۰۰۰ سال قدمت دارد و در آن از رنگ هایی شاد استفاده شده است. یکی از دلایل آن را می توان وجود طبیعت زیبا و سرسبز این ناحیه دانست که به این ترتیب مردم به تبعیت از طبیعت به رنگ های شاد روی آورده اند و از پوشیدن لباس هایی به رنگ مشکی امتناع می کنند.
گفته می شود در زمان های قدیم مردم محلی حتی در مراسم ختم نیز به جای استفاده از لباس هایی به رنگ مشکی از لباس های مندرس و کهنه خود استفاده می کردند.
لباس محلی گیلان همچنان در بخش هایی از این استان دیده می شود که توسط مردم محلی استفاده می شود اما در شهرهای بزرگتر حضور لباس های محلی گیلان کمرنگ تر شده است. اما هنوز هم در مجالس و جشن ها زنان لباس محلی میپوشند و بدین ترتیب از فراموش شدن آن جلوگیری می شود.
لباس محلی گیلان به طور کلی به سه دسته تقسیم می شود. لباس محلی مناطق شرق “لباس قاسم آبادی”، مناطق غربی “لباس تالشی” و مرکز “رسوخی” است.
چیزی که بیش از همه در لباس های محلی زنان گیلان خودنمایی می کند دامن های پرچینی است که با نوارهای زیبا یراق دوزی شده است. در زمان های متاخر تا حدودی سبک نواردوزی ها و استفاده از رنگ ها تغییر کرده است. در گذشته از رنگ های طبیعی برای دامن ها استفاده می شد اما امروزه از رنگ های صنعتی در بافت این لباس ها استفاده می شود.
لباس های محلی گیلان از پوشش مناسبی برخوردار است که این پوشش با توجه به سبک زندگی زنان ایجاد شده است. همین پوشش باعث شده است که اجزای لباس زنان زیاد باشد.
روسری و سربند: جزئی از زیبایی لباس زنان به سربند آن ها مربوط است. اغلب زنان گیلان از دو سربند، یکی در زیر (لچک) و دیگری بر روی آن (دستمال) استفاده می‌کنند.
پیراهن: بالاپوش بانوان گیلانی است. این پوشش در گویش تالشی، «شسی و در شرق و جلگه تالش، پیرهن و جمه گفته می‌شود. دو طرف آن نیز چاک دارد. اندازه چاک پیراهن و بلندی آن نیز که اصولا روی تنبان می‌آید در قسمت‌های مختلف گیلان متفاوت است. غیر از یراق‌دوزی و چرخ دوزی از نخ‌های رنگی نیز در جلوی پیراهن استفاده می‌شود.
یکی از خاص ترین پیراهن های گیلانی، پیراهنی است که در شهرستان پاشاکی که در خراورد واقع است استفاده می شود. این پیراهن از پارچه پاچال و ابریشم خام بافته می شود. که به دلیل مرغوبیت زیبایی در روزهای خاصی مانند عروسی یا مهمانی توسط زنان و دختران پوشیده می شود.
جلیقه: جلیقه معمولاً به روی پیراهن پوشیده می شود و در پوشش زنان گیلانی مرسوم است. این پوشش در ناحیه غرب گیلان جلخته ، نیفتنه ، در شرق گیلان جرقده یا جرزقه، و در جلگه‌های گیلان جلقته، جلتقه، جلخته و جلخده نامیده می‌شود. مدل متداول جلیقه، اصولاً جلوباز سه دکمه و یقه هفت با سه جیب در طرفین است و پشت آن سکگ دارد که قابلیت گشاد و تنگ کردن را به آن می‌دهد.
الجاقبا: پوشش دوخته‌شده‌ای از مخمل یا پارچه چادرشب است کـه پـوشش زنان در کوهستان‌های شرقی و قاسم‌آباد بوده است.
شلیته: که به آن کوتاه تومان یا گرد تومان نیز می گویند که دامنی کوتاه و چین دار است. دامن دیگری نیز هست که به آن دراز تومان گفته می شود که آن هم مانند شلیته پرچین است. این دامن های بلند بیشتر در مرکز و شرق گیلان استفاده می شود و در غرب به آن شلار می گویند.
چادرشب: جزئی از لباس محلی گیلان است که در برخی روستاها به‌ویژه روستاهای مرکزی از پارچه چادرنمازی استفاده و به‌تدریج در بخش شرق گیلان چادرشب جایگزین می‌شود. . همچنین در گویش محلی به چادرشب «چارشو» گفته می‌شود و رنگ اصلی زمینه آن معمولا قرمز است.
زنان معمولاً از چادرشو در هنگام کار کشاورزی استفاده می کنند چرا که مدت زمان طولانی به صورت خمیده در حال کار کردن هستند این پوشش از درد کاسته و کمر را گرم تر می کند. همچنین برای بستن کودکان به پشت نیز استفاده می شود.
چادر کمر، پوششی است که بانوان گیـلانـی آن را به کمر می‌بندند بانوان ساکن جلگـه به آن «کمردبد» می‌گویند
چادرشب فقط پوشش زنان نیست بلکه بخشی از صنایع دستی شرق گیلان است که زنان آن را می بافند و تنوع زیادی دارد. همچنین از این چادرشب برای جهیزیه عروس نیز استفاده می کنند.
چادرشب جزئی از صنایع‌دستی شرق گیلان نیز هست که توسط زنان بافته می‌شود و دارای تنوع زیادی است، چادرشب کمردبله را از نخ‌های رنگی به شکل چهارخانه می‌بافند اما از چادرشب طرح دار برای مصارف دیگری مانند جهیزیه عروس استفاده می‌شود.
از جمله این طرح ها می توان به طرح بز کوهی، مرد اسب‌سوار، میز، قندان، چنگال و طرح ماکو (یکی از وسایل بافت چادرشب) اشاره کرد.
لباس محلی گیلان برای مردان کم تنوع تر از لباس زنان نیست. و با توجه به فصول سال تفاوت های زیادی دارد.
یکی از این پوشش های لباس محلی گیلان کلاه است که در طول زمان تغییر کرده است و نوع آن در بخش های مختلف استان گیلان متفاوت است.
نمت کلاه : همانطور که از نامش مشخص است جنس نمدی دارد و شکل تخم مرغی دارد که می تواند بلند یا کوتاه باشد. که معمولاً در روز عروسی، داماد به سر می گذارد.
از جمله پوشش هایی است که به دو شکل میان زنان و مردان وجود دارد که به آن جلقته و جلقده می گویند.
که با توجه به فصل های سال انواع مختلفی دارد.
شلوار مردان تالش که آن را شلار می گویند دارای دمپای تنگ و اغلب به رنگ سیاه ، شیری و فلفلی است . جنس این شلوار از پشم است. امروزه بعضی ازمردان مسن تر درفصل پاییزو زمستان ، برای کارهای روزمره در روستا، این شلوار را می پوشند اما هنگام مراجعه به شهر از کت و شلوار معمولی که مردان درشهر می پوشند، استفاده می کنند .
شلوار چروداری : مردان درشرق گیلان نیز شلواری که دمپای آن برای پیرمردان، لوله ای ساده و برای جوانان دکمه ای بود، می پوشیدند . رنگ این شلوار تیره بوده است .
قدک : شلوار مردانه ای است که در رودبارسر استفاده می شود نوع پارچه آن نخی و رنگ آن مشکی یا سرمه ای است.
تنگ تومان:شلوار تنگی است که توسط مردان روستایی هم در غرب و هم در شرق گیلان پوشیده می شده که معمولاً در روستا و جنگل از آن استفاده می شود.
دیج: شلوار تنگ چسبانی ، که دارای لیفه ای معروف به بندی تومان بود. بعدها مدل این شلوارها سه دکمه شد و آن را با کمر بند می بستند . این شلوار معروف به «پیش پولوک» یا «پیش پولیک» یا شلوارجلو دگمه دار یا تومان قیش است.
کت چوخا : این کت از شال دوخته می شود که شکل آن می شود که معمولی است و یقه برگردان است. مقدار شال مورد نیاز حدود ۱۲ گز است.
غرب گیلان : درنقاط کوهستانی تالش، باسلق ، پوشش دامداران درفصل سرد می شود .
شرق گیلان :شولا ( شب لا) ،نوعی پالتوی نمدی و بالا پوش یا تن پوش شب است که چوپانان آن را می پوشند و بر سر پوستین می گذارند.
کولاگیر : پوشش دیگری است که چوپانان در روز می پوشند. کوتاهتر از شولا ولی جنس آن از نمد است.
متنوع ترین پوشش لباس محلی گیلان پای افزار هاست که در مناطق مختلف بسته به مصارف متفاوتش انواع مختلقی دارد.
یکی از انواع پای افزارهای بسیاری رایج در قدیم چوموش یا چموش بوده است که جنسی چرمی داشته. چموش سبک و یکپارچه بوده و کاملاً بومی ساخته می شد. بسیاری از روستاهای استان گیلان نیز نام خود را به دلیل اشتغال بیشتر مردم به این صنعت گرفته اند.
از جمله آن ها می توان به «چاموش دوزان » در«ماسال و شاندرمن » یا «چارق دوزی محله » در لاهیجان و «چاموش محله » در خانقاه ماسال» اشاره کرد .
دو نوع چموش وجود داشت :
یکی مخصوص شکارکه به «شکار چوموش » موسوم بود .این پای افزار ،با بند چرمین به پا بسته می شد و نوع دیگر که فاقد بندهای چرمین بود.
درتالش دو نوع چموش دوخته می شد : نوع مرغوب آن « ختنی »و نوع نامرغوب آن که از پوست دباغی شده دوخته می شد مازرده نام داشت .
رزین چموش : به مرور زمان دوختن و استفاده از چموش ،از رونق افتاد و نوعی دیگر که از لاستیک تهیه می شد به نام «رزین چموش » جای آن را گرفت.
ارسی: کفش چرمی پشت دار.
چاروق : کفش دوخته شده ازپوست الاغ، اسب یا گاومیش ، پشت دار با بند و یا ساده .
گیوه : پای پوش بافته شده از نخ کتان یا کنف که در تابستان استفاده می شد .
پوتین گالش: این نوع گالش دارای رویه کوتاه بود. جنس آن چرمی و نوع آن جلو بنددار بود.
چکمه : مردان روستایی هنگام کاردر مزارع یا رفتن به جنگل ،در پاییز و زمستان چکمه پلاستیکی می پوشیدند.
چوکوتور( چیکتور):چیک یا چوک به معنای پنجه و تور به معنای بافته است. چیکتور پوششی بود که به هنگام حرکت روی برف، زیر چموش می بستند.
– کفش چوبی یا کتله: به دمپایی ساخته شده ازچوب گفته می شد و دارای دو نوع بود .یک نوع آن دارای یک تسمه کلفت بود که انگشت بزرگ پا داخل آن قرار می گرفت . این کتله برای طی راههای کوتاه و در حمام های عمومی استفاده می شد.
