زبان و گویش گیلان

تنوع زبان در گیلان:

سه زبان  اصلی که در گیلان وجود دارند عبارتند از گیلکی، رودباری و تالشی و  همچنین اقلیت‌هایی از دو گروه تاتی و کردی گروه اندکی نیز به زبان های غیر ایرانی از جمله ترکی آذربایجانی و زبان کولی‌ها (با منشا هندی) نیز صحبت می کنند. گیلکی زبانان حدود سه میلیون نفر هستند که به عنوان زبان اول یا دوم از آن استفاده می کنند. تالشی زبانان در نواحی باختری و شمال باختری گیلان ساکن هستند و از زبانهای دیگرآن منطقه می‌توان به کردی اشاره نمود؛ البته به دلیل مهاجرت از آذربایجان استفاده از زبان تالشی رو به کاهش می باشد.

سفیدرود مرز بین متکلمان دو گویش گیلکی که خاوری و باختری هستند می باشد. گیلکی از نظر زبان‌شناسی، به شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی تعلق دارد.. در گذشته به کسانی که ترانه هایی به زبان گیلکی می خواندند پهلوی خوان می گفتند.

انواع گویش گیلکی:

• گونه گیلکی شرق گیلان که به آن بیه‌پیش نیز می گویند به مرکزیت سومین شهر بزرگ این استان، لاهیجان، در منطقه‌ای محدود از شمال به دریای خزر، از جنوب به بلندی‌های سیاهکل، از غرب به آستانه اشرفیه و حسن‌کیاده تا مرزهای کوچصفهان و از شرق به لنگرود و رودسر که به تدریج به گویش مازندرانی می‌آمی‌زد.
• گونه گیلکی رشت که به آن بیه‌پس می گویند که در رشت، خمام، بندر انزلی، فومن و شفت از آن استفاده می کنند.
• گونه گالشی. گونه دیگری از گونه‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران، به آن سخن می‌گویند.

گویش تاتی:

در گیلان، مشابه تاتهای طارم علیا در شمال استان زنجان است.

گویش تالشی:

گویش تالشی خود به سه گروه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود که نوع جنوبی آن به تاتی نزدیک تر است. تاتی و تالشی، با همدیگر، به خانواده بزرگ تری از زبان ها بنام زبان های تاتی تبار (تاتیک) تعلق دارند.

گویش رودباری:

رودباری نیز، احتمالاً که نوعی زبان تاتی تبار می‌باشد که ساختاری گیلکی یافته‌است. اکثر اهالی مناطق مذکور (منجمله رودبار الموت، رودبار قصران، طالقان، بومیان کرج، کوههای سمنان، ساوجبلاغ…) زبان را «تاتی» می‌شناسند و از دیدگاه علمی نزدیک ترین به تالشی است و بر پایه شواهد همان زبان آذری که با توجه به عناصر آن همان زبان مادری یا دست کم شاخه اصلی آن است.